COVID-19: Το "Μένουμε σπίτι" δεν υπάρχει ως επιλογή για τους αστέγους

Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν έλλειψη στέγης (ζουν σε μη ικανοποιητικές συνθήκες στέγασης ή είναι εντελώς άστεγοι) είναι μια ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα στο πλαίσιο της πανδημίας του COVID-19. Η διαμονή στον δρόμο ή σε προσωρινά καταλύματα ή καταλύματα έκτακτης ανάγκης (ξενώνες, νυχτερινά καταφύγια κ.λπ.) τους θέτει σε υψηλό κίνδυνο μετάδοσης του ιού και αναιρεί τη δυνατότητα πρόσβασης σε χώρους υγιεινής και προσωπικής φροντίδας αλλά και σε χώρους απομόνωσης (καραντίνας).  Οι άστεγοι είναι από μόνος του ιατρικά ομάδα υψηλού κινδύνου, που επίσης πλήττεται δυσανάλογα από κακή υγεία και αναπηρίες. Ο επιπολασμός της αναπνευστικής νόσου στον πληθυσμό των αστέγων είναι υψηλός. Εάν άστεγοι μολυνθούν με το COVID-19, είναι πολύ πιθανό να αρρωστήσουν σοβαρά και να πεθάνουν. Επιπλέον, τα άτομα που αντιμετωπίζουν έλλειψη στέγης αντιμετωπίζουν πολλαπλά εμπόδια πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη καθώς και στη σχετική πληροφόρηση. Είναι επίσης δύσκολο να περιοριστεί η μετάδοση του ιού από αυτόν τον πληθυσμό σε άλλους, γεγονός που σημαίνει ότι η προστασία των αστέγων αποτελεί σημαντικό στοιχείο και προτεραιότητα για τη διαχείριση της ευρύτερης κρίσης της δημόσιας υγείας. Πολλά από τα μέτρα που στοχεύουν στο γενικό πληθυσμό – αυτοαπομόνωση και διαμονή στο σπίτι, αυξημένη τήρηση όρων υγιεινής, αυστηρή αποφυγή κοινωνικών συναναστροφών - δεν είναι μια ρεαλιστική προοπτική για τους ανθρώπους που ζουν στον δρόμο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί επειγόντως αυτό το χάσμα, οι άστεγοι και άλλες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες θα παραμείνουν έξω από τις δημόσιες πολιτικές φροντίδας για την πανδημία.

Καθώς η πανδημία κερδίζει έδαφος, οι υπηρεσίες αστέγων και οι δημόσιες ή δημοτικές υπηρεσίες αγωνίζονται για να προστατεύσουν την υγεία των αστέγων. Η κατάσταση ωστόσο εκτυλίσσεται γρήγορα και οι συνθήκες στο πεδίο αλλάζουν καθημερινά και γι’ αυτό απαιτούνται επείγοντα μέτρα για την προστασία των αστέγων. Η FEANTSA (η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εθνικών Οργανώσεων που εργάζονται με τους Άστεγους) παρακολουθεί την κατάσταση σε ολόκληρη την Ευρώπη και διεθνώς. Οι βασικές προτεραιότητες που προκύπτουν για τις κυβερνήσεις, τους οργανισμούς δημόσιας υγείας και όσους παρέχουν υγειονομικές και προνοιακές υπηρεσίες είναι:

Στοχευμένη προσέγγιση και προληπτικές εξετάσεις-τεστ

Σε αυτό το στάδιο, στις περισσότερες χώρες απαιτούνται επειγόντως στοχευμένα μέτρα προσέγγισης και πρόληψης για τους αστέγους, τα οποία δυστυχώς παραμένουν απελπιστικά ανεπαρκή. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Pathways, ένας οργανισμός ειδικευμένος στην υγειονομική περίθαλψη για αστέγους, επεξεργάζεται ένα λεπτομερές σχέδιο για το Λονδίνο: Περιλαμβάνει άμεσες εξετάσεις για τον COVID-19 σε όλους τους φορείς που εξυπηρετούν αστέγους, διαχωρίζοντας ασθενείς θετικούς στον ιό από αυτούς που είναι απαλλαγμένοι και δημιουργώντας νέες έκτακτες προσωρινές εγκαταστάσεις για να φιλοξενούν και να φροντίζουν ξεχωριστά την κάθε ομάδα. Οι άστεγοι πρέπει να είναι μια ομάδα προτεραιότητας για τα τεστ σε όλες τις χώρες και αυτό απαιτεί στοχευμένη προσέγγιση. Αυτές οι υπηρεσίες είναι κρίσιμες για τους άστεγους στον δρόμο και αποτελούν μια κατεπείγουσα προτεραιότητα για τη δημόσια υγεία. Αυτό γίνεται αντιληπτό στο πλαίσιο της στεγαστικής κρίσης που αντιμετωπίζουν πολλές μεγάλες πόλεις στην Ευρώπη και αλλού με ολοένα και περισσότερα πρόχειρα καταλύματα. Δεδομένης της εξαιρετικά περιορισμένης πρόσβασης των αστέγων σε τεστ σε πολλές χώρες σήμερα, απαιτούνται επείγουσες ενέργειες και αλλαγή πολιτικής.

Πρόσβαση σε προσωπική υγιεινή και φαγητό

Οι άστεγοι έχουν περιορισμένες δυνατότητες για προσωπική υγιεινή. Η μειωμένη πρόσβαση σε Κέντρα Ημέρας, το κλείσιμο των δημόσιων WC και άλλα μέτρα θα επιδεινώσουν την κατάσταση. Οι άστεγοι επίσης αντιμετωπίζουν πείνα και επισιτιστική ανασφάλεια. Πολλές από τις υπηρεσίες που παρέχουν φαγητό στους άστεγους επηρεάζονται από την κρίση του COVID-19. Στις περισότερες περιπτώσεις προσφέρουν φαγητό σε πακέτα και όχι χώρους σίτισης. Σε ορισμένες χώρες, το κλείσιμο των εστιατορίων και όλων των χώρων εστίασης έχει αποκλείσει τους άστεγους και άλλους ευάλωτους ανθρώπους από το φαγητό. Οι αγορές επίσης λόγω πανικού έχουν προκαλέσει έλλειψη βασικών τροφίμων σε τράπεζες τροφίμων.  Σε αρκετές περιπτώσεις ενεργοποιούνται δράσεις στο δρόμο για την παροχή υλικού προσωπικής υγιεινής, φαγητού και νερού. Τέτοιου είδους δράσεις πρέπει να χρηματοδοτούνται και να γίνονται με συντονιμό των σχετικών φορέων. Στην Ισπανία, οι ένοπλες δυνάμεις κινητοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό.

Πρόσβαση σε ασφαλή στέγη

Οι φορείς παροχής υπηρεσιών και οι δημόσιες αρχές έχουν λάβει μέτρα για την πρόσβαση σε ασφαλή στέγη κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η Γαλλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και άλλοι επέκτειναν τα αποκαλούμενα «χειμερινά προγράμματα φιλοξενίας» για να αποφύγουν το κλείσιμο ξενώνων και την εξώθηση ανθρώπων στους δρόμους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι βασικές κοινωνικές υπηρεσίες διατηρούνται παρά «τα κατεβασμένα ρολά» σε πολλές χώρες όπως η Ιταλία. Οι συνθήκες διαμονής στους προσωρινούς ξενώνες, όπου οι κοινόχρηστοι χώροι και οι κοιτώνες είναι κοινοί, καθιστούν σχεδόν αδύνατο τον αποτελεσματικό έλεγχο της μετάδοσης μιας εξαιρετικά μολυσματικής νόσου. Μια υπηρεσία που παρέχει καταλύματα σε αστέγους με προβλήματα υγείας στο Παρίσι έχει ήδη καταγράψει 13 περιπτώσεις COVID-19.

Για να παραμείνουν οι άστεγοι όσο το δυνατόν πιο ασφαλείς, οι υπηρεσίες στέγασης έχουν υιοθετήσει τα ακόλουθα μέτρα:

• Ενισχυμένα μέτρα υγιεινής

• Μέτρα για τη μείωση του κινδύνου μετάδοσης με μείωση της καθημερινής εναλλαγής των φιλοξενουμένων εντός και εκτός ξενώνων, μειωμένες επισκέψεις και στελέχωση των δομών

• Διατήρηση και εξασφάλιση μονάδων φιλοξενίας σε απομόνωση.  Παροχή επιπλέον κλινών για την αποφυγή του συνωστισμού. Για παράδειγμα, η Γαλλία ανακοίνωσε σχέδια για περιφερειακά "κέντρα αποσυμφόρησης", δηλαδή πρόσθετα καταλύματα έκτακτης ανάγκης που παρέχονται από τις περιφερειακές αρχές για τη μείωση του υπερπληθυσμού των ξενώνων και ως εκ τούτου για τη διευκόλυνση της σωματικής απομόνωσης.

•  Εξασφάληση πλήρους διατροφής σε ξενώνες για ιδιαίτερα ευάλωτα άτομα

• Πληροφόρηση και συμβουλευτική για τους χρήστες όλων των υπηρεσιών

• Τήρηση των πρωτοκόλλων νοσηλείας

• Υλοποίηση σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης, ειδικά όσον αφορά τον αριθμό του προσωπικού

• Λειτουργία νυκτερινών ξενώνων όλο το 24ωρο, 7 μέρες τη βδομάδα.

• Διάθεση υγειονομικού προσωπικού στις υπηρεσίες αστέγων

• Ορισμένες δημόσιες αρχές έχουν παράσχει συγκεκριμένες οδηγίες για τις υπηρεσίες αστέγων. Πρέπει να είναι απολύτως σαφές ότι για να είναι χρήσιμες οι κατευθυντήριες αυτές γραμμές πρέπει να στηρίζονται στην πραγματικότητα και να αναπτύσσονται σε στενή συνεργασία με τον τομέα των οργανώσεων.

• Ορισμένες συστάσεις είναι προφανώς μη ρεαλιστικές: για παράδειγμα η συμβουλή να "μένουν στο δωμάτιό τους" τα άτομα που δεν είναι καλά, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η πληθώρα των κοινόχρηστων χώρων, η πρόσβαση σε τουαλέτα, φαγητό ή κουζίνα.

Ορισμένοι ξενώνες ίσως χρειαστεί να κλείσουν λόγω της λοίμωξης, ή / και μείωσης προσωπικού και εθελοντών. Ο συνδυασμός της μείωσης του προσωπικού και της υψηλής ζήτησης υπηρεσιών θα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Πολλές δομές επεξεργάζονται σχέδια έκτακτης ανάγκης για περαιτέρω μείωση κλινών. Παρά το ότι τα σχέδια αυτά αποτελούν επείγουσα προτεραιότητα, πρέπει οι δημόσιες αρχές να διασφαλίσουν ότι οι άστεγοι δεν θα παραμείνουν χωρίς εναλλακτική λύση.

Σημαντική προτεραιότητα οφείλει να είναι η παροχή στέγης έκτακτης ανάγκης ως εναλλακτική λύση στη συγκατοίκηση των αστέγων και η δυνατότητα αυτοαπομόνωσης. Στις Βρυξέλλες έχει ανοίξει μια νέα ειδική εγκατάσταση όπου 15 άστεγοι θα μπορούν να απομονωθούν ανά πάσα στιγμή. Στη Δανία, διεξάγεται συζήτηση σχετικά με την αξιοποίηση κενών ξενοδοχειακών μονάδων. Ωστόσο χρειάζονται επειγόντως πολύ περισσότερες πρωτοβουλίες τέτοιου τύπου, που παρέχουν περισσότερους χώρους για ασφαλή στέγαση. Το σχέδιο Pathways για το Λονδίνο περιλαμβάνει την ανάπτυξη τέτοιων μέτρων. Απαιτούνται τόλμη και ευρηματικότητα για τη διάθεση περισσότερων καταλυμάτων έκτακτης ανάγκης – με την αξιοποίηση κλειστών ξενοδοχείων, κενών μονάδων Airbnb, δημόσιων κτηρίων κλπ. για το σκοπό αυτό.

Διασφάλιση της στέγης

Η ανάσχεση της κατάληξης των ανθρώπων στην παντελή έλλειψη στέγης θα βοηθήσει στην προστασία των ευάλωτων ατόμων από τον COVID-19, ειδικά καθώς οι οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης κορυφώνονται. Η αναβολή αποπληρωμής στεγαστικών δανείων έχει ανακοινωθεί σε πολλές χώρες (Ιταλία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο). Θα πρέπει να αναπτυχθούν παρόμοια μέτρα για τους ενοικιαστές, οι οποίοι συχνά είναι βραχυπρόθεσμα πιο ευάλωτοι. Επίσης απαιτούνται ειδικά μέτρα για όσους έχουν επισφαλή στέγαση. Για παράδειγμα, στη Γαλλία έχει παραταθεί το μορατόριουμ για τις εξώσεις προκειμένου ο κόσμος να μη χάσει την κατοικία του κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Στην Ισπανία, η αναστολή μη ουσιωδών δικαστικών αποφάσεων περιλαμβάνει και τις εξώσεις. Θα πρέπει επίσης να ληφθούν ευρύτερα μέτρα για την προστασία των ευάλωτων ατόμων από τον οικονομικό αντίκτυπο της πανδημίας.

Αποφυγή στιγματισμού και προώθηση της αλληλεγγύης

Οι άστεγοι είναι μια ιδιαίτερα στιγματισμένη ομάδα στις κοινωνίες μας. Τα μέτρα δημόσιας υγείας και τα σχετικά διαφημιστικά μηνύματα πρέπει να δείχνουν ευαισθησία προς τους άστεγους, να επικεντρώνονται στην τρωτότητα και στο ισότιμο δικαίωμά τους στην υγεία, αντί να τους κατηγορούν ή να τους θυματοποιούν.

Πρόσβαση σε συμβουλευτική και υποστήριξη

Τα άτομα που αντιμετωπίζουν την έλλειψη στέγης είναι πολύ ευάλωτα στην απομόνωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Αυτό θα επιδεινωθεί από τη μείωση του προσωπικού και των εθελοντών στις υπηρεσίες, καθώς και από την ανάγκη περιορισμού της κοινωνικής επαφής με άλλους.

Το κλείσιμο ορισμένων Κέντρων Ημέρας, των συσσιτίων κ.λπ., θα συμβάλει σε αυτή την επιδείνωση και θα μπορούσε να αντισταθμιστεί με δουλειά στο πεδίο. Επίσης, με μέτρα που διατηρούν την πρόσβαση σε συμβουλευτική και υποστήριξη περιλαμβάνοντας ειδικές τηλεφωνικές γραμμές παροχής συμβουλών, καθώς και εναλλακτικές λύσεις που βασίζονται στο διαδίκτυο και αντικαθιστούν τη φυσική παρουσία στην ατομική συνέντευξη στην κοινωνική εργασία με άτομα. Αυτά και άλλα μέτρα αναπτύσσονται σε ορισμένες χώρες και θα χρειαστούν να προχωρήσουν  περαιτέρω.

Προστασία των εργαζομένων στον τομέα των αστέγων

Όλα τα παραπάνω βασίζονται στην εφαρμογή κατάλληλων μέτρων που λαμβάνονται για την προστασία του προσωπικού και των εθελοντών που εργάζονται με άστεγους διατρέχουν κίνδυνο μολυνθούν με τον COVID19. Ο τομέας οφείλει να εφαρμόσει μέτρα διαχείρισης του κινδύνου (π.χ. μείωση της κυκλοφορίας του προσωπικού, εργασία εξ αποστάσεως όπου είναι εφικτό, προετοιμασία και υλοποίηση σχεδίων μείωσης των υπηρεσιών, μέτρα βελτίωσης της υγιεινής, πρόσβαση σε ειδικό εξοπλισμό, αναδιοργάνωση της εργασίας, κ.λπ.) αλλά θα χρειαστεί την υποστήριξη των δημόσιων αρχών περαιτέρω.

Προστασία των αστέγων από τα μέτρα επιβολής κυρώσεων

Η επιβολή των μέτρων κατ’οίκον περιορισμού από την αστυνομία πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ιδιαίτερη ευπάθεια των ατόμων που αντιμετωπίζουν έλλειψη στέγης και την έλλειψη ασφαλών εναλλακτικών λύσεων στον δημόσιο χώρο που έχουν στη διάθεσή τους. Πρέπει να αναπτυχθεί συνεργασία με τις οργανώσεις για τους άστεγους με στοχευμένα μη καταναγκαστικά μέτρα, ώστε να διασφαλιστεί ότι η επιβολή των μέτρων στηρίζει την ασφάλεια των αστέγων και δεν τους καθιστά ακόμα πιο ευάλωτους.

Η FEANTSA καλεί τις δημόσιες αρχές σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο να συνεργαστούν με τους φορείς παροχής υπηρεσιών για άστεγους ώστε να διασφαλιστεί ότι οι πόροι και η μέριμνα θα κατευθύνονται σε μέτρα για την κάλυψη των ειδικών αναγκών των αστέγων στο πλαίσιο της πανδημίας του COVID-19. Αναγνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει η πολυτέλεια του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και ότι οι κυβερνήσεις, οι πόροι και οι υπηρεσίες αντιμετωπίζουν έντονες πιέσεις. Ωστόσο, καθώς οι απαντήσεις στην πανδημία συνεχίζουν να διαμορφώνονται, πρέπει να διασφαλίσουμε συλλογικά ότι κανείς δεν θα μείνει εκτός.

Για οποιεσδήποτε απορίες σχετικά με αυτή την ανακοίνωση, επικοινωνήστε με την laura.rahman@feantsa.org